“Πόλεις και Δημοκρατία”- άρθρο στο tvxs.gr

Οι πόλεις υπήρξαν πάντοτε ζωντανοί οργανισμοί στους οποίους ζυμώνεται, διαμορφώνεται και εξελίσσεται η κοινωνική, πολιτική και οικονομική ζωή. Το κράτος δικαίου αποτελεί το οξυγόνο που τους επιτρέπει να λειτουργούν σε συνθήκες «καλής υγείας»: με σταθερότητα και προβλεψιμότητα, με αντιπροσωπευτικότητα και ισοτιμία, με συμπεριληπτικότητα και αλληλεγγύη, με αμεροληψία και δικαιοσύνη.

Παρά την μετάβαση σε παγκοσμιοποιημένα πρότυπα, οι πόλεις παραμένουν οι κατεξοχήν χώροι όπου συνυπάρχουν διαφορετικές κοινωνικές ομάδες, συμφέροντα και ανάγκες.

Αυτή η ποικιλία μπορεί να γίνει δύναμη, αλλά μπορεί και να οδηγήσει σε συγκρούσεις, αν απουσιάζει ένα σταθερό πλαίσιο κανόνων που διασφαλίζει δικαιοσύνη και ισότητα.

Το κράτος δικαίου διαμορφώνει αυτό ακριβώς το πλαίσιο: προστατεύει τα δικαιώματα των πολιτών, διασφαλίζει δίκαιη και ισότιμη πρόσβαση, και δημιουργεί εμπιστοσύνη στους θεσμούς.

Και ο συνδυασμός των δύο, πόλεων και κράτους δικαίου, μπορεί να μας δείξει τον δρόμο και να υπερβεί αδυναμίες, ελλείμματα, και κακές πρακτικές του Κράτους και της κεντρικής διοίκησης.

Χαρακτηριστικά ζωντανά παραδείγματα τέτοιων υπερβάσεων έχουμε σήμερα μαζί μας, κι αναφέρομαι βεβαίως στους τρεις Δημάρχους που κοσμούν την εκδήλωσή μας.

Στη Βουδαπέστη, η περικοπή πόρων από την κεντρική κυβέρνηση προς τον Δήμο προωθήθηκε ως μοχλός πίεσης μιας δημοτικής αρχής που δεν υποτάχθηκε στον κυβερνητικό αυταρχισμό. Κι ο Δήμαρχος όχι απλώς δεν υπέκυψε, αλλά συστρατεύθηκε έμπρακτα και ενεργά με το Δίκαιο, με τον ανθρωπισμό, την ανεκτικότητα, και τη συμπεριληπτικότητα.

Στο Άμστερνταμ, ο Δήμος ανέλαβε πρωτοβουλίες ενάντια στον κοινωνικό αποκλεισμό και τη ρητορική μίσους, δείχνοντας πως οι πόλεις μπορούν να λειτουργήσουν ως προπύργια Δημοκρατίας όταν οι θεσμοί το στηρίζουν.

Στην Αθήνα, η στάση του Δημάρχου ενάντια στην περιστολή της ελεύθερης συνάθροισης και η εκκίνηση της συζήτησης για συμμετοχικούς προϋπολογισμούς και μηχανισμούς λογοδοσίας δείχνουν ότι οι πόλεις έχουν εργαλεία να ενισχύσουν τη διαφάνεια και την εμπιστοσύνη, αρκεί να τους δοθεί χώρος να τα αξιοποιήσουν.

Με λίγα λόγια, η κεντρική εξουσία μπορεί να αποπειράται να περιορίζει την αυτονομία μιας πόλης που προτάσσει διαφορετικές πολιτικές επιλογές, αλλά στο τέλος της ημέρας είναι πολύ δύσκολο για τις κυβερνήσεις να υπερνικήσουν την τεκμηριωμένη γενναιότητα των τοπικών Αρχών και στην έμπρακτη επιμονή τους στον αγώνα για μια δικαιότερη και δημοκρατικότερη κοινωνία. Και τούτο γιατί η διαφύλαξη του κράτους δικαίου ενισχύει την κοινωνική συνοχή κι επιτρέπει στους ανθρώπους να αισθάνονται ελεύθεροι, ασφαλείς, και ενεργοί, και με τον τρόπο αυτό πολλαπλασιάζει εκθετικά το ενίοτε περιορισμένο βεληνεκές εξουσίας των τοπικών ηγεσιών.

Το κρίσιμο στοιχείο για να καρποφορήσουν τέτοιες πρωτοβουλίες είναι η εμπιστοσύνη μεταξύ πολιτών και δημοτικών αρχών. Μια πόλη χωρίς εμπιστοσύνη γίνεται ευάλωτη σε φαινόμενα διαφθοράς, ανασφάλειας, και κοινωνικής αποσύνθεσης.

Αντιθέτως, μια πόλη όπου οι πολίτες γνωρίζουν ότι οι κανόνες τηρούνται, ότι ο νόμος εφαρμόζεται δίκαια και ότι κανείς δεν είναι υπεράνω του, γίνεται κέντρο δημιουργικότητας, καινοτομίας και προόδου.

Ένα από τα μεγαλύτερα στοιχήματα για τις σύγχρονες πόλεις είναι η διαφάνεια. Η τοπική αυτοδιοίκηση βρίσκεται κατά τεκμήριο πιο κοντά στους πολίτες από την κεντρική εξουσία.

Γι’ αυτό και η ανάγκη για ανοικτά δεδομένα, συμμετοχικές διαδικασίες και λογοδοσία είναι επιτακτική. Όταν οι πολίτες έχουν πρόσβαση στην πληροφορία, όταν γνωρίζουν πώς λαμβάνονται οι αποφάσεις και πού κατευθύνονται οι πόροι, τότε ενισχύεται η δημοκρατία και περιορίζεται η αυθαιρεσία.

Η διαφάνεια δεν είναι απλώς ένα τεχνικό εργαλείο· είναι αναπόσπαστο κομμάτι του κράτους δικαίου.

Εξίσου σημαντική είναι και η προστασία των δικαιωμάτων. Στις πόλεις συχνά εντοπίζονται προβλήματα που σχετίζονται με την κοινωνική ανισότητα, την πρόσβαση σε κατοικία, την προστασία ευάλωτων ομάδων, τις διακρίσεις ή την αντιμετώπιση της εγκληματικότητας. Οι λύσεις σε αυτά τα προβλήματα δεν μπορούν να είναι ούτε αυθαίρετες ούτε επιλεκτικές.

Πρέπει να βασίζονται σε δικαιοκρατικές διαδικασίες, σεβασμό των δικαιωμάτων, και ισότιμη μεταχείριση όλων.

Παράλληλα, οι πόλεις καλούνται να διαχειριστούν νέες μορφές προκλήσεων: την κλιματική κρίση, την τεχνολογική μετάβαση, τις μεταναστευτικές ροές, ακόμη και νέους τύπους εγκληματικότητας που δημιουργεί ο ψηφιακός κόσμος.

Σε αυτό το περιβάλλον, το κράτος δικαίου λειτουργεί ως πυξίδα. Χωρίς ξεκάθαρους κανόνες, χωρίς αποτελεσματικούς μηχανισμούς προστασίας της ιδιωτικότητας και της ψηφιακής ασφάλειας, χωρίς νομικά εργαλεία που διασφαλίζουν την περιβαλλοντική δικαιοσύνη, οι πόλεις δεν μπορούν να ανταποκριθούν επαρκώς στις προκλήσεις αυτές.

Και σ’ αυτές τις πτυχές οφείλουν να αναπτυχθούν συνέργειες μεταξύ πόλεων και ακαδημαϊκού κόσμου.

Οι περισσότερες πόλεις φιλοξενούν πανεπιστήμια ή σχολές. Η διασύνδεσή τους είναι αναγκαία για την παραγωγή υψηλού επιπέδου δημόσιας πολιτικής και εφαρμοστικών εργαλείων.

Ακόμη, αξίζει να τονίσουμε τη σημασία της συμμετοχής των πολιτών. Το κράτος δικαίου δεν επιβάλλεται μόνο από πάνω προς τα κάτω. «Ζωντανεύει» μέσα από την ενεργή και υπεύθυνη δράση των πολιτών: όταν συμμετέχουν σε διαβουλεύσεις, όταν ελέγχουν την εξουσία, όταν σέβονται οι ίδιοι τους κανόνες και συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας κουλτούρας νομιμότητας.

Οι πόλεις μπορούν να γίνουν εργαστήρια δημοκρατίας, εφόσον δημιουργούν χώρους όπου η φωνή του πολίτη ακούγεται πραγματικά.

Τέλος, το κράτος δικαίου αποτελεί προϋπόθεση και για την οικονομική ανάπτυξη των πόλεων. Επενδύσεις, επιχειρηματικότητα, καινοτομία – όλα απαιτούν σταθερότητα, προβλεψιμότητα και δίκαιους κανόνες.

Καμία οικονομική δραστηριότητα δεν μπορεί να αναπτυχθεί βιώσιμα σε ένα περιβάλλον όπου κυριαρχεί η αυθαιρεσία ή η διαφθορά. Έτσι, το κράτος δικαίου δεν είναι μόνο θεσμικό θεμέλιο· είναι και μοχλός ανάπτυξης.

Κυρίες και κύριοι, οι πόλεις του μέλλοντος θα είναι τόσο ισχυρές όσο ισχυρό θα είναι το κράτος δικαίου που τις στηρίζει. Η ποιότητα της ζωής μας, η ασφάλεια, η δημοκρατία και η ανάπτυξη εξαρτώνται από τη δέσμευσή μας σε κανόνες που υπηρετούν την αξιοπρέπεια και την ελευθερία όλων.

Ας εργαστούμε, λοιπόν, για πόλεις που δεν είναι μόνο λειτουργικές και όμορφες, αλλά και δίκαιες.

Μάθε τι πραγματικά συμβαίνει πίσω από τον καταιγισμό ειδήσεων

Για πόλεις όπου το κράτος δικαίου δεν είναι μια τυπική έννοια, αλλά μια δεδομένη καθημερινότητα.

*Οι παραπάνω θέσεις αποτέλεσαν τα κεντρικά σημεία της εισήγησης του Κώστα Αρβανίτη, Αντιπροέδρου της Αριστεράς στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Επικεφαλής της Αντιπροσωπείας του ΣΥΡΙΖΑ – ΠΣ στο Ευρωκοινοβούλιο, στην κοινή εκδήλωση “Πόλεις και Κράτος Δικαίου” η οποία έλαβε χώρα στις Βρυξέλλες στις 18.11.2025